جشن بتیگان
جشن بتیگان
در این روز مردم برای از بین بردن موجودات زیان‌رسان از خمیر یا گل، تندیسی از آدمی ساخته و آنرا در مدخل در یا راهرو خانه‌ها می‌نهادند، بعداً این مجسمه را می‌سوزاندند.
روز دی‌به‌مهر از دی
ماه، برابر با پانزدهمین روز ماه دی، جشن و آیینی در ایران باستان برگزار می‌شده
است که فعلاً آنرا با نام «بتیکان/ بتیگان» می‌شناسیم. از گسترهٔ برگزاری این جشن
و دوره‌ٔ تداول آن و نیز جزئیات بیشتری از
آن هیچگونه اطلاعی در دست نیست. همچنین نمی‌دانیم که آیا این یک آیین دینی بوده
است و یا همچون بسیاری از دیگر جشن‌ها و آیین‌های ایرانی ریشه در پدیده‌های طبیعی
و کیهانی داشته است؛ اما همین اندازه می‌دانیم که مردمان در این روز به ساختن
پیکره یا تندیس، و یا عروسک و آدمک روی می‌آورده‌اند. بعید نیست که برخی از تندیس‌ها
و مجسمه‌های گلی بسیار زیادی که از سراسر تپه‌های باستانیِ ایران‌زمین و به ویژه
طلاتپه در نزدیکی شهر شِبِرغان در شمال افغانستان به دست آمده است، بازمانده‌هایی
از این سنت فراگیر کهن باشند.
گزارش‌های بیرونی و گردیزی مبنی بر همسان دانستن این
آیین با شرک و بت‌پرستی، ناشی از باورهای سده‌های نخستین اسلامی است که هرگونه
صورت انسانی یا تصویر موجود زنده‌ای را معادل با شرک می‌دانستند و از آن دوری می‌گزیدند.
باورهایی که با گذر زمانی طولانی و در طی چندین سده رنگ باخت و تفاوت میان هنر و
نگارگری ایرانی با سنت‌های بت‌پرستانه آشکار شد.
فراموشی و متروک ماندن جشن بتیکان نیز به احتمال ناشی از شبیه دانستن آن با بت‌پرستی و به سبب «ممنوع» بودن آن بوده است. اکنون جا دارد این جشن کهن و هنرمندانهٔ ایرانی از محاق هزار و اندی ساله بیرون آید و روزگار نوین خود را آغاز کند؛ همانگونه که نگارگری ایرانی به مرور زمان حیات دگربارهٔ خود را آغاز کرد.
