جشن بهمنگان

نگونه که از اشارات در آثار مکتوب در دوران اسلامی دریافت می شود،

جشن بهمنگان یابهمنجنه در قرون پس از ساسانیان، تاپیش از حمله

مغول، بسیار مرسوم بوده وآداب و تشریفات آن رواج تقریبآ عام داشته

است.

بهمن (در اوستا : «وهُومَنَه »که مرکب است از دو جزء وهو به معنی

خوب و نیک و منه از ریشه ی من به معنی منش / در پهلوی : «وهومن »)

که در فارسی جدیدبه معنای نیک اندیش و نیک نهاداست  . بهمن نام

نخستین امشاسپند(شش فرشته زرتشتی یاشش صفت اهورامزدا)

دین زرتشتی است و نخستین آفریده ی هرمزدی است که در عالم مینو،

رهنمونی پرهیزکاران به بهشت و در جهان مادی حمایت جانوران

سودمند را بر عهده دارد.

نزد حکمای نوافلاطونی ، بهمن با «کلام ایزدی »، و در اصطلاح حکمای

اشراقی با نور اقرب و عقل اول مطابق است.

یازدهمین ماه سال شمسی نیز نامزد است به وی. به همین جهت برابر

با قاعده کلی ،بر اثر تواف نام روز و ماه، دوم بهمن نیز جشن بهمنگان

برگزار می شد.

فرهنگ آنندراج و فرهنگ رشیدی ، اصل کلمه را «بهمنچنه »، ترکیبی از

بهمن (نوعی گیاه ) و چنه (از مشتقات چیدن ) دانسته اند ودر برخی

منابع ، مصرف این گیاه در بهمنگان وجه تسمیة آن شمرده شده

است.شه مردان رازی مؤلف روضة المنجمین  برگزاری جشن بهمنگان

را به تلاقی سه بهمن(روز، ماه و گیاه ) نسبت می دهد. در فرهنگ

آنندراج و دستور الافاضل  به اشتباه جشن بهمنگان با جشن سده که در

بهمن ماه برگزار می شد، درآمیخته است .

 برخی از آداب و رسومی که از این جشن باقی است، ورسومی که از

یاد رفته وبه ما نرسیده است، منسوب می باشد به جاماسب، وزیر

خردمند شاه ویشتاسب که گویند در چنین روزی این کارها را انجام می

داده و به همین جهت ایرانیان بر آن بودند که انجام چنین رسوم و

اعمالی، در این روز نتایج پر سود تری دارد.

از رسوم ایرانیان در چنین روزی بار گذاشتن «دیگ بهمنجنه » بود. در خانه

بزرگان و روسای خانواده ها، دیگ بهمنگان مهیا و مهمانی دایر بوده

                                                  جشن بهمن گان یا بهمنجنه                                 گرداورنده:الناز پوراسماعیلی

است.طباخان اغلب در این روز،آش ویژه را پخته و در معرض فروش قرار

می دادند که در پخت آن از گوشت انواع حیوانات حلال گوشت ، غلات و

حبوبات و سبزیها استفاده می شد. این آش با گردگل بهمن کوبیده

وصرف می شد و همچنین درمنابع معاصر زردشتی نیز پرهیز زردشتیان

از خوردن گوشت و کشتار حیوانات در بهمن روز تأیید شده است. به این

ترتیب ، روشن نیست که آیا پختن آش بهمنجنه با گوشت ، در دورة پیش

از اسلام مرسوم بوده است یا نه ؟ تنها می توان احتمال داد که آداب و

آیین بهمن روز، با گذشت زمان در دوران اسلامی تغییر کرده و از آنجا که

برای گیاه بهمن خواص درمانی چندی قایل بودند ، در بهمنگان این گیاه را

به طرق گوناگون به کار می بردند: کوبیدة بهمن با گرد قند و نبات ، به

اعتقاد ایرانیان ، به تقویت حافظه کمک می کرد؛ نوشیدن شیر تازه و

خالص با بهمن سرخ یا سپید در بامداد بهمن روز، افزون بر تقویت حافظه

، چشم بد را دور می داشت . همچنین نوشیدن شیر با سپند (اسفند)

برای تقویت حافظه ، به رشته کشیدن دانه های سپند ، خوردن ماهی ،

تره و ماست از رسوم دیگر این روز بوده است .

 از دیگر آیینهای شایان توجه بهمنگان ، رفتن مردم به کوه و دشت به

منظور گردآوری گلها و گیاهان دارویی وتهیة روغنهای نباتی ـ درمانی و

فراهم آوردن گیاهان معطر برای تهیة بخور بود. هم چنین تهیه شیر ها و سوزاندن

ساقه ها وچوبها و برگ های که بوی خوش پراکنده و گند زدا باشند در این روز انجام می

شد.منابع زردشتی و اسلامی به مبارک بودن ازدواج ، خرید و فروش ،

سفر و بازگشت از سفر، عمارت کردن ، بریدن و پوشیدن جامة نو، چیدن

ناخن ، پیراستن موی ، حاجت خواستن از خدا و آغاز کردن هر کار در

بهمن روز اشاره دارند . همچنین ، بر اساس برخی منابع قدیم ، حوا در

چنین روزی از پهلوی آدم آفریده شده است. شمس الدین صوفی دمشقی، درباره

این جشن نوشته:(دیگر از اعیاد ایرانیان بهمنجنه است که آن را درنخستین روز از ماه بهمن جشن

می گیرند. بزرگان وپیشوایان خراسان و دیگر مردمان در آن روز هر دانه ای را که خوردنی است

می پزندو هر چه از بقولات ببینند در ان روز فراهم می آورند و طبخ می کنند- اما در شام حبوبات

گوناگون را در روز عاشورا می پزند).در دربار شاهان وبارگاه خلیفه وحضور امیران وفرمانداران،

این جشن با تشریفاتی ویژه برگزار می شد. شاعران وخطیبان سرود برای تهنیت عید و خطبه می

سرودند و میگفتند و دیگ بهمنجنه با همه تشریفات آن به هنگام نیمروز، میهمانی بزرگی برگزار

می کرد.

چندنمونه از ابیاتی که جهت تعظیم این جشن یا تهنیت آن سروده شده، نقل می شود:

از منوچهری:

                                                  جشن بهمن گان یا بهمنجنه                                 گرداورنده:الناز پوراسماعیلی

رسم بهمن گیر و از نو تازه کن بهمنجنه ای درخت ملک، بارت عز و بیداری تنه

اورمزد بهمن وبهمنجنه فرخ بود فرخت باد اورمزد بهمن و بهمنجنه

از عثمانی مختاری:

بهمنجنه است خیز و می آرای چراغ دی تا بر چینیم گوهر شادی ز گنج می

این یک دو مه سپاه طرب را مدد دهیم تا بگذرد ز صحرا فوج سپاه دی

ازفرخی:

فرخش باد وخداوندش فرخنده کناد عید فرخنده وبهمنجنه وبهمن ماه

فرزانه،

فرهاد بن بهرام در کتاب شارستان درباره نام بهمن شرحی نقل کرده است. بخش هایی از آن شرح

که با روز وماه وجشن بهمن مربوط است نقل می شود.

{بهمن} نام فرشته ای است که موکل باشد بر گاوان وگوسفندان واکثر چارپایان وتدبیر امور

مصالحی که در ماه بهمن وروز بهمن واقع شود

....{نیز} ماه یازدهم از سال شمسی- وآن ماه دوم است از زمستان ومدت ماندن نیز اعظم در دلو.

ودر دهم این ماه جشن سده بود.... و جشن سده است که باعث نشاط اکثر مایان است.... {نیز} نام

روز دوم از هر ماه شمسی و بنابر قاعده کلیه که نزد پارسیان مقرر است که چون نام روز با نا ماه

موافق افتد آ ن روز را عید گیرند. در این روز از این ماه، عید و جشن نمایند.انواع اشربه و انواع

اطعمه مهیا سازند و گل بهمن سرخ و سفید را با شیر بیاشامند، چه مقوی قوت حافظه است. واین

روز را خاصیت تمام است در کندن گیاه ها وبیخ های دوا از کوه ها و پرفتن روغن و کردن

بخورها. و نیک است در این روز جامه بریدن و پوشیدن وناخن چیدن و موی سر پیراستن و

عمارت کردن. و این روز را بهمن خوانند، چون در آن دوره، روز مردم به خوبی و شادی و

فرخندگی می گذشت و آزار به کسی نمی رسید. هر چه می کرد در خور و لایق بود. گفتند عید

کبرا و موسمی عظما از جانب خداوند است و از این جهت ان را بهمن می خواندند.

                                                  جشن بهمن گان یا بهمنجنه                                 گرداورنده:الناز پوراسماعیلی

گویا بهمنگان پس از اسلام تا حملة مغول ادامه یافت ( ایرانیکا ، ذیل

«بهمنجنه »؛ )، و بدین ترتیب کاربرد صورت معرّب آن (بهمنجنه ) در دوران

اسلامی رایج شد

منابع:

fa.wikipedia.org

encyclopeadiaislamica.com

persian-man.ir

delshekaste.com